Umysł w pułapce AI: Dlaczego komfort poznawczy jest ryzykowny

Pułapka „odwróconego dostosowania”

Duże modele językowe (LLM) niosą ze sobą ryzyko "odwróconego dostosowania". Zjawisko to polega na tym, że użytkownicy, zamiast traktować AI jako narzędzie pomocnicze, zaczynają dostosowywać swoje oczekiwania, postawy, a nawet stany psychiczne do treści generowanych przez te modele. W rezultacie LLM mogą, świadomie lub nie, wzmacniać nieadaptacyjne przekonania lub błędy poznawcze, co w efekcie osłabia autonomię decyzyjną człowieka.

Iluzja eksperta i komfortowa bańka

Problem pogłębia "pozorna pokora poznawcza". Kiedy model językowy wyraża niepewność, nie jest to wynik autentycznej samooceny, lecz jedynie wyuczony statystycznie wzorzec językowy. Tworzy to powierzchowne wrażenie refleksyjności, maskując realny brak zdolności AI do oceny wartości generowanych treści. Użytkownicy, padając ofiarą złudzenia "eksperckości", mogą nadmiernie ufać systemom zoptymalizowanym głównie pod kątem spójności i satysfakcji.

Projektowanie LLM nastawione na zapewnianie użytkownikowi nadmiernego komfortu poznawczego rodzi poważne ryzyko etyczne. Prowadzi to do zamykania ludzi w dynamicznie kształtowanych bańkach poznawczych, gdzie priorytetem staje się krótkoterminowe przywiązanie, a nie długofalowa odporność psychiczna. Takie podejście, w połączeniu z epistemiczną nieprzejrzystością modeli (brakiem wiedzy o ich działaniu), osłabia autonomię poznawczą, sprzyja nadmiernemu poleganiu na AI i ogranicza krytycyzm oraz pluralizm poglądów.

Potrzeba „tarcia epistemicznego”

Aby przeciwdziałać tym zagrożeniom, warto rozważyć odejście od modeli opartych na komforcie. Zamiast nich potrzebne są systemy wprowadzające tzw. „tarcie epistemiczne”. Takie rozwiązania wspierałyby budowanie "odporności poznawczej", zachęcały do krytycznego zaangażowania i kultywowały cnoty intelektualne, takie jak pokora czy odwaga epistemiczna. Priorytetem rozwoju AI powinno stać się bowiem wspieranie rozwoju osobowego i poznawczego użytkownika oraz kształtowanie jego refleksyjnej i autonomicznej sprawczości.